Delia Filippone (PXL): Cachetters over het delen van hun ervaringen met psychische problemen: “Het verleden maakt deel uit van wie je bent, maar definieert niet wie je bent”

‘Mensen die zelf psychische problemen ervaren hebben, weten wat het is. Ze begrijpen het écht.’ zegt Samantha Geraerts (23). Ze is een van de ‘Cachetters’ die hun ervaringen delen met andere jongeren. Die ervaringsdeskundigheid is een belangrijk aspect van de vzw Cachet.

Cachet is een vaste gesprekspartner van zowel de overheid als van hulpverleners en geeft ook vormingen, vertrekkend vanuit de expertise die jongeren hebben opgebouwd vanuit hun eigen ervaring. Maar hoe is het nu om je eigen ervaringen met anderen te delen?

Kelly Nelissen (23) deelt ook haar ervaringen met andere jongeren. Zelf heeft ze borderline, een persoonlijkheidsstoornis.

‘Voor mij houdt borderline in dat ik heel impulsief kan reageren of dingen kan doen. Ook heb ik soms een identiteitscrisis, waardoor ik niet goed weet wie ik ben’, vertelt ze.

‘Wanneer ik me slecht voel, neem ik afstand van mijn vrienden en familie. Dan moeten ze me met rust laten. Maar ik kan ook heel dicht bij hen aanwezig zijn, omdat ik hen niet kwijt wil.’

Kelly benadrukt wel dat borderline bij iedereen anders is, zijzelf heeft eerder een lichtere vorm. ‘Sommige mensen zijn veel agressiever dan ik. Mijn woede is vooral in mijzelf gekeerd, niet naar anderen toe. Ik zou nooit iemand pijn doen.’

BELUISTER — Wat houdt borderline voor Kelly in? Hoe beïnvloedt deze persoonlijkheidsstoornis haar leven?

Meerwaarde

‘Ik ben bij Cachet beland via een folder die ik kreeg toen ik kamertraining volgde, daar leer je zelfstandig wonen’, vertelt Kelly.

‘Ik heb dan contact opgenomen met Cachet en zo is de bal beginnen rollen. En ik ben daar heel blij mee, want zo kan ik mijn ervaringen delen en andere jongeren verder helpen.’

Roel Reubens: ‘Dat is wat Cachet tot op de dag van vandaag nog altijd doet. Jongeren die hun ervaringen delen en zo herkenning vinden in elkaars verhalen en elkaar kunnen versterken.’

Maar wat is Cachet nu eigenlijk? ‘Cachet is een organisatie die opgericht is door jongeren zelf, die ervaring hadden met jeugdhulp. En die zich niet konden vinden in de stereotypen waarmee er over jongeren en jeugdzorg gesproken wordt’, verklaart Roel Reubens, stafmedewerker bij Cachet.

‘Ze brachten in eerste instantie jongeren samen vanuit het idee dat zo’n ontmoeting een meerwaarde is om samen ervaringen te delen. Zo konden jongeren uit elkaars ervaringen afleiden dat ze veel meer zijn dan die stereotypen of wat ze meegemaakt hebben.’

BELUISTER — Wat doet Kelly zoal bij Cachet? Geeft het haar voldoening om jongeren te helpen met haar ervaringen?

Ervaringen delen

Samantha Geraerts (23) kwam in contact met Cachet toen ze zelf nog in een leefgroep zat. ‘En nu, vier jaar later, ben ik daar nog altijd’, vertelt ze tevreden.

‘Op dit moment ben ik voornamelijk degene die aanwezig is bij de Cachet-avonden. Toen ik nog niet werkte, ging ik ook mee naar scholen en leefgroepen. Om mijn eigen verhaal te vertellen als ervaringsdeskundige. En om zo ook mensen wat meer inzicht te geven in het jongere zijn en in de jeugdzorg.’

Samantha Geraerts: ‘Je slaat alle mensen die je willen helpen volledig weg. Uiteindelijk leer je dan dat je het probleem zelf niet aankunt.’

‘Dat is wat Cachet tot op de dag van vandaag nog altijd doet. Jongeren die hun ervaringen delen en zo herkenning kunnen vinden in elkaars verhalen en elkaar kunnen versterken’, zegt Reubens.

‘Zo’n beetje hetzelfde als wat ze elders peer-support zouden noemen.’ Ervaringen delen tussen jongeren is trouwens niet alleen interessant voor jongeren zelf, maar ook voor hulpverleners. Zo kunnen zij eens van jongeren zelf horen hoe zij hulpverlening ervaren hebben.

Volledig opgeslokt

‘Cachet geeft ook vormingen, vertrekkend vanuit de expertise die jongeren hebben opgebouwd vanuit hun ervaring. We willen echt focussen op die ervaringen. Zodat de hulpverleners het kunnen beleven en voelen.’ besluit Roel Reubens.

Samantha zat vanaf haar tweede levensjaar in een voorziening, door drugsproblematiek bij beide ouders. ‘Daardoor ben ik doorheen de tijd, op mijn veertiende, in een depressie beland. Waar ik uiteindelijk, gelukkig, wel uitraakte.’

‘Door de juiste ondersteuning van de juiste mensen op de juiste plaats. Maar de depressie zelf was zwaar. Je slaat alle mensen die je willen helpen volledig weg. Uiteindelijk leer je dan dat je het probleem alleen niet aankunt. Want het heeft je al volledig opgeslokt.’

Kelly Nelissen: ‘Ik vind het wel fijn om mijn ervaringen te delen. Want zo wordt je eigenlijk elkaars lotgenoot. Je herkent jezelf in het verhaal van iemand anders.’

Kamertraining

Cachet organiseert regelmatig ontmoetingsavonden in vier regio’s: in Limburg, Brussel, Vlaams-Brabant en Antwerpen. In coronatijden vinden er ook online thematische ontmoetingsavonden plaats.

Zo woonde ik er eentje bij, waarin we het hadden over het belang van het delen van ervaringen en psychische kwetsbaarheid in de media.

‘Ik probeer, misschien voor sommigen wel wat te veel, mijn ervaringen te delen met als doel het taboe te doorbreken en mensen te durven laten spreken. Als het eruit moet, moet het eruit. Iedereen heeft zijn eigen verhaal. En ieder verhaal is belangrijk.’

Aan het woord is I.D.* (43) die, net zoals Samantha, ook in een voorziening heeft gewoond als kind. In die negen jaar tijd dat ze er woonde, waren er twee opvoedsters die hun job met hart en ziel deden. Dat geldt niet voor het koppel dat de voorziening, een groot huis, uitbaatte, volgens I.D.

Ze heeft er nooit echt psychologische begeleiding gehad.

Toegankelijk

‘Daarna heb ik kamertraining gevolgd. Daar was een psychologe. Bij haar heb ik voor de eerste keer, een beetje, gepraat’, vertelt ze.

‘Toen mocht je binnen nog roken. Ik liet haar maar praten, af en toe stelde ze een vraag. Ik heb nu trouwens nog contact met haar. Wij hebben privé een goede band, dat gebeurt niet snel.’

I.D.: ‘Ik probeer, misschien voor sommigen wel wat te veel, mijn ervaringen te delen met als doel het taboe te doorbreken en mensen te durven laten spreken.’

‘Zij heeft mij eigenlijk voor de eerste keer doen praten. Oké, veel kwam er niet uit. Maar gewoon het feit dat ze toegankelijk was om tegen te praten en dat ze me probeerde te pushen in de goede richting zorgde daarvoor.’

Aura

‘Ik vind het wel fijn om mijn ervaringen te delen’, zegt Kelly. ‘Want zo word je eigenlijk elkaars lotgenoot. Je herkent jezelf in het verhaal van iemand anders. Je leert van anderen en anderen leren van jou. Als je het aan iemand moet uitleggen die er niets van afweet, begrijpt die er vaak niets van.’

I.D. beaamt dat: ‘Het biedt ook een zekere rust om met iemand te praten die je begrijpt. En daarom niet in woorden, maar in gevoel.’

Maar sommige factoren kunnen het moeilijk maken om je ervaringen te delen met anderen.

Zoals iemands houding bijvoorbeeld, vindt Cachet medewerkster Farah Mohamed (27): ‘Je kan het soms al in de ogen van mensen zien dat er een zeker oordeel aanwezig is. Soms voel je je ook niet op je gemak door de aura die rond iemand hangt. Door hoe iemand overkomt, dus.’

Samantha Geraerts: ‘Mensen die gestudeerd hebben, bekijken psychische problemen vanuit de theorie die ze gestudeerd hebben. Terwijl mensen die het zelf ervaren hebben, weten wat het is. Ze begrijpen het écht.’

Verbinding

‘Als je dan een gesprek hebt met iemand en je wilt het over psychische problemen hebben, dan moet je je toch al heel vertrouwd voelen met die persoon. Want je hebt schrik dat die dan opeens heel anders zal denken over jou.’ zegt Farah.

‘Het is ook moeilijker om verbinding te maken met mensen die wat terughoudender zijn’, vult Kelly aan. ‘Of met mensen die verlegen zijn. Ik denk dat je dan wel eerst een klik moet hebben voor je je ervaringen deelt met iemand.’

‘Al kan het ook juist helpen om met een wildvreemde te praten, iemand die je daarna nooit meer ziet. Dat hangt een beetje af van persoon tot persoon, denk ik.’

Meerwaarde

Wat Farah zo leuk vindt aan Cachet, is dat er vooral gefocust wordt op het positieve. ‘En het is niet altijd positief, dat is gewoon de realiteit. Soms is het gewoon echt moeilijk. Het verleden maakt deel uit van wie je bent, maar het definieert niet wie je bent.’

BEKIJK — Wat vindt Samantha Geraerts zo mooi aan Cachet en de jeugdzorg in het algemeen? En welke herinnering bij Cachet is haar het meest bijgebleven?

Assya* (25), ook een Cachet medewerkster, vindt het vooral moeilijk om ervaringen te delen omdat ze dat nooit echt geleerd heeft. ‘Maar ik leer wel heel veel van de Cachet-jongeren. En hoe meer ik mijn ervaringen deel, hoe beter dat het gaat.’

Farah Mohamed: ‘Er is nu meer aandacht voor psychische problemen in de media en dat vind ik positief.’

Ze vindt het vooral belangrijk dat een ervaringsdeskundige menselijk is. ‘Nog iets wat ik belangrijk vind, is dat je weet waar de grens ligt zodat de jongeren jouw problemen niet mee naar huis nemen.’

Werkpunten

‘Destructieve gedachten, handelingen of denkfouten die je zelf hebt, kan je best niet direct uiten bij de jongeren. Je kan wel zeggen dat je ze hebt, maar dat je je er bewust van bent dat het iets is wat je wilt veranderen.’

Het is volgens Assya dus belangrijk dat je je ervan bewust bent dat het werkpunten zijn.

Er is vaak ook een verschil tussen een ervaringsdeskundige en een hulpverlener, die niet altijd persoonlijke ervaringen heeft met bijvoorbeeld psychische problemen.

Volgens Samantha kan ervaringsdeskundigheid zeker een meerwaarde zijn: ‘Ervaringsdeskundigen bekijken psychische problemen vanuit een ander kader. Mensen die gestudeerd hebben, bekijken het vanuit de theorie die ze gestudeerd hebben. Terwijl mensen die het zelf ervaren hebben, weten wat het is. Ze begrijpen het écht.’

I.D. denkt ook dat ervaringsdeskundigheid zeker kwaliteitsvol is en dat professionals nog veel kunnen leren van ervaringsdeskundigen. Ze kunnen elkaar met andere woorden mooi aanvullen.

BEKIJK — Hoe is het voor Samantha om haar ervaringen te delen met anderen?

Psychische kwetsbaarheid

Het taboe rond psychische problemen blijft groot. Dat blijkt uit een onderzoek van gezondheidsfonds CM en de Universiteit van Gent. Bijna een kwart van de Vlamingen die al met psychische problemen te kampen hadden, praat daar niet over met vrienden of familieleden.

‘Er is nu meer aandacht voor in de media en dat vind ik positief’, zegt Farah. ‘Er zijn ook veel nieuwe organisaties bijgekomen in de loop der jaren en om die bekend te maken, spelen de media wel een grote rol.’

Er wordt vaak bericht over mensen met een “psychische kwetsbaarheid”, maar geeft deze term niet een te negatief beeld?

‘Moet dat altijd een kwetsbaarheid zijn?’ vraagt I.D. zich af. ‘Je kunt iets meemaken, maar is dat daarom een zwakte? Ik vind dat een sterkte. Je leert jezelf alleen maar beter kennen.’

Assya: ‘Dat de samenleving ook een invloed heeft op de mentale gezondheid, wordt nog altijd niet bespreekbaar gemaakt.’

Momentopname

‘Door het als kwetsbaar te benoemen, ga je mensen eigenlijk naar beneden halen. Het geeft automatisch een negatief beeld, naar mijn gevoel.’ Volgens I.D. is een psychische stoornis ook vaak een momentopname.

‘Het is niet omdat je depressief geweest bent of een burn-out gehad hebt, dat dat voor je hele leven zo is. Al geldt dat zeker niet voor iedereen.’

‘Ik vind het dubbel’, zegt Assya. ‘Ik denk dat het in de samenleving waarin wij leven misschien wel echt gezien wordt als een kwetsbaarheid. Ik heb ook niet echt een alternatief voor de term.’

‘Want als je “psychische sterkte” zou zeggen, zou ik dat niet graag horen als ik het moeilijk heb. Dan zou ik denken: wat weet jij daar nu van?’ (lacht)

Slachtoffer

Naar Assya’s mening wordt een persoon met een psychische stoornis ook vaak als slachtoffer geportretteerd in de media, of gelinkt aan een of andere organisatie. ‘Het lijkt alsof het verhaal altijd een positief einde moet hebben. Dat vind ik jammer.’

‘Dat de samenleving ook een invloed heeft op de mentale gezondheid, wordt nog altijd niet bespreekbaar gemaakt. Als we dat zouden doen, leggen we niet altijd alle last op de schouders van één persoon, maar ook op die van de samenleving.’

‘Mentaal welzijn is misschien wel een goed alternatief voor de term.’ besluit Farah.

Beluister hieronder het volledige audioportret van Kelly Nelissen: